باید وسط و معتدل را بتوانيم پيدا بكنيم از نظر مسئله مورد نظر خودمان يعنی‏
مسئله انطباق اسلام با مقتضيات زمان بحث می‏كنيم ، تندرويهائی كه از
ناحيه دشمنان می‏شود و كندرويهائی كه از ناحيه دوستان می‏شود .
ديشب عرض كردم كه در مسئله انطباق با مقتضيات زمان دو جريان مخالف‏
كه هر دو غلط بوده است در تاريخ اسلام هميشه وجود داشته است . يك جريان‏
افراطی يعنی دخل و تصرفهای بيجا در دستورهای دينی به واسطه يك خيالات و
يك ملاحظات كوچك كه ما اسم آنها را جهالت گذاشتيم . جريان ديگری توقف‏
و جمود بيجائی است كه برخلاف منظور و روح اسلام است . اين جمودها از
ناحيه دوستان محتاط بوده است ولی احتياطهائی كه صددرصد برضرر اسلام تمام‏
شده است . احتياط بچه گانه و كودكانه بوده است . البته يك جريان معتدل‏
هم هميشه وجود داشته است ولی ما برای اينكه جريان معتدل را پيدا بكنيم‏
بايد ابتدا اين دو جريان افراطی و تفريطی را درست بشناسيم .
ديشب دو مثال عرض كردم راجع به دخل و تصرفهای جاهلانه‏ای كه در
دستورات دينی می‏شود و اسم اينها را هم روشنفكری می‏گذارند . گاهی اسم‏
اينها را اجتهاد می‏گذارند ولی اينها واقعا جهالت است نه اجتهاد . آن‏
جريانها يكی مربوط به كاری بود كه خليفه دوم درباره حی علی خيرالعمل كرد
و يكی هم جريان معاصری بود كه يكی از رؤسای كشورهای عربی در باب روزه‏
خيلی روی آن اصرار دارد . مثالهای ديگری نيز بايد عرض بكنم . وظيفه هر
مسلمانی است كه در برابر اين جريانات

ايستادگی بكند .
يكی از سؤالاتی كه من خودم با آن خيلی مواجه شده‏ام و از جمله در سفری كه‏
اخيرا به مناسبت جشنی كه در نيمه شعبان در دانشكده كشاورزی اهواز ترتيب‏
داده شده بود و دو جلسه پرسش و پاسخ تشكيل داده بودند ، مطرح شد و بنده‏
هم مكرر اين سؤال را شنيده‏ام ، راجع به حرمت گوشت خوك است . اينطور
سؤال می‏كردند كه گوشت خوك حرام است و البته خيلی دستور حكيمانه‏ای بوده‏
است . در آن زمان مردم گوشت خوك را نمی‏شناختند و آن ميكروبی كه در آن‏
وجود داشت كه آن را " تريشين " می‏گويند عوارض بسياری برای خورنده به‏
وجود می‏آورد . در آن زمان بشر نه آن ميكروب را می‏شناخت و نه وسيله‏ای‏
داشت كه آن را از بين ببرد ولی پيغمبر با نور وحی و نبوت اين حقيقت را
دريافته بود . خدا به پيغمبر دستور داد كه به مردم بگو از خوردن گوشت‏
خوك خودداری كنند . حرام بودن گوشت خوك به واسطه همين ميكروبی است كه‏
در بدن خوك وجود دارد . ولی امروز به واسطه پيشرفتهای عظيم علمی كشف‏
شده است كه ضرر اين گوشت از چيست و راه از ميان بردن آن هم كشف شده‏
است و به وسائل مختلفی آن ميكروب را از بين می‏برند . بنابراين آن دليلی‏
كه برای حرمت گوشت خوك وجود داشته است ديگر امروز وجود ندارد .
پس امروز ما اگر گوشت خوك را بخوريم برخلاف دستور اسلام رفتار
نكرده‏ايم . اگر خود پيغمبر هم امروز باشد و از او سؤال كنيم كه با وسائلی‏
كه جديدا پيدا شده است باز هم گوشت

خوك را نخوريم ، لابد خواهد گفت كه نه ديگر حالا می‏توانيد بخوريد ، آن‏
روز كه ما گفتيم ، وسائلی برای از بين بردن اين ميكروب نبوده است و حالا
كه هست ديگر مانعی ندارد .
بنده آنجا گفتم كه بعضی از مقدمات اين حرف درست است ولی بعضی ديگر
از مقدماتش ناقص است . اين مطلب كه شما می‏گوئيد هر حكم كه در اسلام‏
هست دليلی دارد راست است . اين را علمای اسلام به اين ترتيب بيان‏
می‏كنند كه در هر دستوری از دستورات اسلام حكمت يا حكمتهائی نهفته است و
به تعبيری كه علمای فقه و اصول استعمال می‏كنند : احكام تابع يك سلسله‏
مصالح و مفاسد واقعی است يعنی اگر اسلام چيزی را حرام كرده است چون‏
مفسده‏ای وجود داشته است حرام كرده خواه مفسده جسمی باشد خواه روحی ،
خواه به زندگی فردی بستگی داشته باشد خواه به زندگی اجتماعی ، درهر حال‏
يك ضرری در آن بوده است كه حرام شده است يعنی تحريم تعبدی به اين معنی‏
كه بدون دليل يك چيزی حرام شده باشد اصلا وجود ندارد ، و هيچ عالمی از
علمای شيعه چنين حرفی نمی‏زند . البته از علمای اهل تسنن مانند اشعريها
اين حرف را می‏زنند . آنها يك فكر غلط داشتند كه به عالم اسلام بسيار
صدمه زد . چون توحيدشان كامل نبود گفتند خدا بالاتر است از اينكه وقتی‏
دستوری می‏دهد دستورش تابع يك مصلحتی باشد ، خدا بالاتر از اين است كه‏
بخواهد كاری كه شخص می‏كند به خاطر يك مصلحت و فرار از يك مفسده باشد
. اين انسانها هستند كه وقتی دستور می‏دهند به خاطر يك مصلحتی است . خدا
بالاتر از اين حرفها است . خدا

اگر گفت كاری را بكن بدون دليل است و اگر گفت نكن باز بدون دليل است‏
. ولی در همان زمانها اين مطلب از ائمه ما سؤال شده است كه آيا اين‏
حرفها درست است ؟ گفتند نه ، غلط است ، خدا هيچ كاری در خلقت و يا در
شريعت بدون مصلحت و حكمت نمی‏كند . عدل الهی ايجاب می‏كند كه خدا هم در
خلقت و هم در شريعت عادل باشد و اگر عدل يكی از اصول دين است روی همين‏
حساب است .
آنها اگر چه اسمشان باقی است ولی تقريبا عملا منقرض شده‏اند . الان تمام‏
سنيهائی كه وجود دارند به اسم اشعری هستند ولی در واقع اين عقيده را از
ميان برده‏اند و عملا طرفدار اين حرف نيستند .
پس اين مطلب كه شما گفتيد اگر در دين اسلام يك چيزی حرام شده است‏
دليلی داشته حرف درستی است . اين را من هم قبول دارم . مثلا اينكه گوشت‏
سگ حرام است يا سگ نجس است ، بدون دليل نيست . حتما در سگ يك‏
چيزی وجود دارد كه برای انسان ضرر دارد . البته در صدر اسلام هنوز اين‏
حرفهائی كه الان می‏زنند وجود نداشت . ولی يك مطلب ديگر هست و آن اينكه‏
فرض كنيم عالمی يا مجتهدی پيدا بشود كه برايش يقين بشود كه اسلام كه‏
گفته است گوشت خوك حرام است منحصرا به خاطر همين ميكروبی است كه‏
امروز كشف شده است . او فتوا خواهد داد : پس حالا ديگر گوشت خوك حلال‏
است . ولی ما قبول نخواهيم كرد . مجتهد بايد پخته باشد . ممكن است برای‏
چيزی كه حرام شده است ، دهها خطر وجود داشته باشد و امروز علم يكی از

آنها را كشف كرده و مابقی هنوز مانده باشد . شما می‏بينيد مثلا علم پنی‏
سيلين را كشف و آثارش را بيان می‏كند و تمام مردم به آن روی می‏آورند .
بعد از چند سال می‏بينيد متوجه می‏شوند كه ضررهائی هم دارد و لااقل برای همه‏
مريضها تجويز نمی‏كنند . علم گوشه‏ای را كشف می‏كند و گوشه ديگر برايش‏
پنهان می‏ماند . حالا برای يك نفر مجتهد كی يقين پيدا می‏شود كه علت اينكه‏
اسلام گفته است گوشت خوك حرام است منحصر به همين ميكروبی است كه علم‏
كشف كرده است ؟ ! اگر بگويد ، عجله به خرج داده است و بايد از او سؤال‏
كرد آيا شما يقين داريد كه بيست سال ديگر چيز جديدی كشف نشود ؟
مثلا ممكن است خصائص بعضی از حيوانات در گوشتشان وجود داشته باشد به‏
طوری كه خورنده آن گوشت آن خصائص را بگيرد . از جمله صفات خوك اينست‏
كه خيلی كثيف است . در حديث است كه يكی از خصائص روحی اين حيوان‏
اينست كه غيرت را از بين می‏برد . البته می‏دانيد هر كدام از حيوانات‏
خصائص روحی مخصوص به خود دارند ، مثلا وفا در سگ زياد است . سگ در
مقابل احسانی كه به او می‏شود آن احسان را ناديده نمی‏گيرد ولی گربه اينطور
نيست . و يا غيرت ناموس در خروس زياد است و حيوانی كه اصلا اين‏
خاصيت در او نيست خوك است . وقتی از امام رضا ( ع ) راجع به حرمت‏
گوشت خوك سؤال می‏كنند می‏فرمايد : « لانه يذهب الغيره » برای اينكه‏
غيرت را از بين می‏برد . بعد در آنجا گفتم كه اين حالتی كه شما الان در
اروپا می‏بينيد ، اثر گوشت خوك است كه حاصلش را بروز داده

است .
پس اين نپختگی است كه وقتی انسان يك فلسفه‏ای را درباره احكام پيدا
كرد بگويد هر چه هست همين است . مثلا در باب مشروب يك كسی بگويد (
البته مشروب در تمام شرايع حرام بوده است ) علت اينكه مشروب حرام‏
است اينست كه برای كبد و قلب مضر است ولی تجربيات نشان داده است كه‏
اگر كسی به مقدار كم مصرف بكند نه فقط مضر نيست بلكه نافع است ، پس‏
شراب كمش حلال و زيادش حرام است . اين هم باز دستپاچگی ديگری است .
نه ، انسان بايد در اينجور مسائل سرعت به خرج ندهد .
بعضی از افراد در قديم می‏گفتند علت حرمت شراب زايل كردن عقل است و
ما يك طبيعتی داريم كه در ما شراب ايجاد سكر و مستی نمی‏كند ، پس شراب‏
بر ما حلال و بر ديگران حرام است . نه ، اينجور نيست . اولا ممكن است‏
هزاران دليل برای حرمت شراب وجود داشته باشد كه ما هنوز به آنها
نرسيده‏ايم . ثانيا يك شيی‏ء حرام ولو اينكه يك ذره‏اش آن خاصيت ضرری را
نداشته باشد ولی بايد آن را به طور دربست حرام كرد كه مردم اصلا به سوی‏
آن نروند .
مثال ديگری عرض می‏كنم : بعد از جنگ بين الملل اول به علل سياسی‏
استعماری حس مليت را طرح كردند . " ويلسن " يك طرح چهارده ماده‏ای‏
ريخت كه يكی از مواد آن اين بود كه احساس ناسيوناليستی را زنده كنند .
اينطور نبود كه اين مواد را برای كشورهای اسلامی طرح كرده باشند ، برای‏
دنيا طرح كرده بودند . اين ، نظير آن دستوری است كه ارسطو به اسكندر داد . اسكندر وقتی‏
دنيا را فتح كرد و مانند سيل بنيانكن همه را زير مهميز می‏آورد ، راجع به‏
نگهداری فتوحاتش از ارسطو نظر خواست . گفت : " تفرقه بيانداز و
حكومت كن " يعنی هر جا را كه فتح می‏كنی مردم آنجا را تكه تكه كن ، از
ميان خودشان افرادی را برانگيز و به آنها حكومت بده ، آنها با هم رقيب‏
می‏شوند و هميشه با هم معارضند ، لذا تمام آنها تكيه‏شان به تو است . با
اين روش تو می‏توانی ممالكی را كه فتح كرده‏ای زير مهميز خودت قرار بدهی‏
. اين فكر در جنگ بين المللی اول هم به وجود آمد و طراحش هم ويلسن بود
كه در ميان هر ملتی احساسات مليت و ناسيوناليستی آنها را تقويت بكنند
. مثلا در مورد منطقه عظيم كشورهای اسلامی كه نيروی واحدی بر آنها حكومت‏
می‏كرد و ملل مختلفی زير پرچم آن بودند گفت بايد احساسات ملی هر ملتی را
تحريك كرد . اين كشور تركيه فعلی ، كشور عثمانی و يكی از كشورهای بزرگ‏
جهان بود . تمام كشورهای عربی فعلی تابع عثمانی بودند . از طرفی در
كشورهای عربی اشراف آنها را برانگيختند كه بايد از نژاد و مليت خودتان‏
طرفداری بكنيد ، و از طرف ديگر كمال آتاتورك را برانگيختند كه ما ترك‏
هستيم ، زبانمان تركی است . خطشان را هم عوض كردند . بعد گفتند چون ما
روی نژاد تكيه می‏كنيم پس مذهب يك امر خصوصی است ، يك امر فردی است‏
و جزء مسائل اجتماعی نيست . در مجلس تركيه اصلا مذهب را قبول نكردند و
اسلام را به عنوان مذهب رسمی نپذيرفتند . نتيجه اين شد كه همچو كشوری را
در حال انزوا قرار داده‏اند . بعد گفتند كه خدا

زبان مخصوصی ندارد ، چه لزومی دارد كه نماز را به زبان عربی بخوانيد .
بيائيد نماز را به زبان تركی بخوانيم ، فرقی نمی‏كند ، اسلام خواسته است‏
كه مردم نماز بخوانند يعنی با خدا صحبت بكنند ، با هر زبان كه شد می‏شود
« و الله بكل شی‏ء عليم »خدا به همه چيز آگاه است ، ديگر دليلی ندارد كه‏
حتما به زبان عربی بايد نماز خواند .
اين هم يك نوع شتابزدگی است ، برای اينكه هرمذهبی اگر زبان مخصوصی‏
نداشته باشد ، آن مذهب نمی‏تواند باقی بماند . اسلام به يك معنی زبان‏
مخصوصی ندارد ، به اين معنی كه اسلام واجب نكرده است كه زبان مكالمه‏
حتما زبان عربی باشد . اسلام زبان مخصوصی را برای مكالمه با يكديگر طرح و
وضع نكرده است . اسلام خط مخصوصی را هم برای مردم فرض نكرده است كه‏
حتما بايد تمام مردم مثلا با خط عربی بنويسند . نه ، اسلام دين نژادی نيست‏
، در اسلام اينجور محدوديتها وجود ندارد . اما اسلام برای اعمال مذهبی زبان‏
مخصوصی را انتخاب كرده كه اين زبان مخصوص به همه مردم وحدت بدهد .
اساسا اين ، كار خوبی است يا كار بدی است كه ملتهای مختلف دارای‏
زبانهای مختلف ، لااقل در يك قسمت يك زبانه بشوند ؟ اين از نظر وحدت‏
بشريت خوب است ، گامی است به سوی وحدت بشريت . اگر به مردم تكليف‏
می‏كرد كه حتما با يك زبان صحبت بكنند خوب نبود و شايد عملی هم نبود .
هر ملتی ادبياتی برای خودش دارد كه آن ادبيات جزء ذخاير آن ملت و
ذخاير بشريت است . واقعا بايد زبان فارسی را حفظ كرد برای اينكه در
زبان فارسی نفايس و آثار گرانبهائی

وجود دارد كه برای بشريت مفيد است ، نه از نظر اينكه ما ايرانی هستيم و
احساس مليت ايرانی داريم بلكه از نظر بشردوستی و علاقمند بودن به نفايس‏
بشر . گلستان سعدی يكی از ذخاير بشريت است ، مثنوی جزء ذخاير بشريت‏
است . همينطور در زبان عربی قرآن ، نهج البلاغه ، صحيفه سجاديه كه جای‏
خود دارند ، بسياری از كتب عربی جزء ذخاير بشريت است . مثلا ديوان ابن‏
فارض جزء ذخاير بشريت است .
پس اين نخواهد شد كه تمام مردم دنيا بيايند يك زبان را برای خود
انتخاب كنند ، ولی اين مقدار كه ملل مختلف را لااقل در زبان مذهبی يكی‏
بكنيم ، امكان پذير است و اين از آن جهت نيست كه زبان خدا العياذبالله‏
زبان عربی است . اصلا خدا زبان نمی‏خواهد ، حرف هم كه نزنيم از نيت ما
آگاه است ، ولی اين يك فلسفه دارد كه عرض كردم و اين فلسفه را بايد
حفظ كرد . اين كوتاه فكری است . " ابونواس " در آن شعر می‏گويد :

بگو به اين مدعی علم و فلسفه كه تو يك چيز ياد گرفته‏ای ولی خيلی چيزها
را فراموش كرده‏ای .
اين مطلب را هم بايد عرض بكنم : آيا می‏دانيد هيچ زبانی قادر نيست كه‏
زبان ديگر را صددرصد تحويل بگيرد ؟ هر زبانی آنچه كه دارد مخصوص خودش‏
است يعنی شما اگر تمام ادبای زبان فارسی را جمع بكنيد تا سوره حمد را به‏
فارسی ترجمه بكنند كه همان منظور سوره حمد را بفهماند امكان پذير نيست .
زبان فارسی را هم اگر بخواهند برگردانند به زبان ديگری كه همان لطافت و
همان

منظور را داشته باشد نمی‏توانند . اشعار خيام را هر كاری بكنند نمی‏توانند
به زبان ديگری برگردانند . بنده خودم چيزی نوشته بودم ، يكی از فضلا آن را
به زبان عربی ترجمه كرده بود . وقتی من ترجمه را خواندم هيچ فكر نمی‏كردم‏
كه اين همان چيزی است كه من نوشته‏ام . می‏گويند آمار نشان داده است كه‏
اگر شما حرفی برای كسی نقل بكنيد و آن شخص همان حرف را به سومی ، و
سومی به چهارمی و همينطور تا سی چهل نفر برای هم نقل بكنند و آن شخص آخر
برای شما كه اين حرف را زده‏ايد نقل بكند می‏بينيد اصلا آنقدر در آن حرف‏
تصرفات شده است كه هيچ شباهتی با آن ندارد ، حالا چه رسد به دين .
يكی از امتيازات اسلام اينست كه متن آنچه گفته است محفوظ است . متن‏
قرآن مجيد محفوظ است ، متن دعاها محفوظ است و ما متنها را بايد حفظ
بكنيم . اين منتهای نادانی و جهالت و حماقت است كه با يك همچو حساب‏
بچه گانه كه خدا زبان مخصوص ندارد ، بگوئيم پس نماز را برگردانيم به‏
زبان ديگر .
اين هم نمونه ديگری از جهالتها و تصرفات جاهلانه‏ای كه احيانا در دين‏
می‏شود و بايد افراد معتدل و عادل جلوی اين تصرفات را بگيرند .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: